Süymönkul Çokmorov
Kırgız’ın yüzü olarak bilinen Süymönkul Çokmorov, Kırgız sinema dünyasında iz bırakmış bir oyuncudur. Kısa hayatını sanata adayarak geçiren oyuncu aynı zamanda çok başarılı bir ressamdır.
Kırgız sinema tarihinde ismi kazınarak yazılan Süymönkul Çokmorov 9 Kasım 1939 yılında Bişkek şehrine yakın yerde bulunan Çon-Taş köyündeki bir ailenin en küçük oğlu olarak dünya gözlerini açar.
Süymönkul çocukluğunu ağabeylerinin ve ablalarının sevgisini alarak geçirir. Çocukluğundan beri at binmeyi seven, çok hareketli, tez canlı, yerinde duramayan biri olarak büyür. Özellikle kışın kızağı ata bağlayarak, aşağı yukarı atı ter dökene kadar koşturarak oynamayı sever.
Gelecekteki usta sanatçı köyde ancak ilkokul bulunduğu için dört yıl eğitimi köyde alır. Daha sonra orta okula şehirdeki ağabeyinin evinde kalarak devam eder. Fakat çok geçmeden ayak eklemlerinde sorun çıkar ve yürüyemez hale gelir. Dolayısıyla uzun süre hastanede kalır tedavi görür fakat hiçbir şekilde ilerleme olmaz ve doktorlar iyileşme umutlarını keserler. Hal böyle olunca Süymönkul’u ağabeyi evine götürür, evde bakar.
Süymönkul çocukluğunda sık sık hastalığa yakalanmıştır, fakat dediğini yapan inatçılığı sayesinde can alıcı ağrısına bakmadan doktorun önerdiği alıştırmaları yapmayı sürdürür. Uzun süreli çaba sonucunda yeniden yürümeyi başarır. Ondan sonra spor yapmayı hiç bırakmaz.
Yaz tatillerinde köye geldiği zaman yoğun bir şekilde spor yapar. At koşturur, voleybol oynar bunun yanında gençler arasında spor yarışmaları düzenler. Sağlığına çok dikkat eder.
Resime İlgisi
Süymönkul Çokmorov’u hayranları ağırlıklı olarak oyuncu diye tanırlar. Belki buna neden olan onun ekrandaki büyük başarısıdır. Fakat onun mükemmel bir ressam olduğunun altını çizmek gerekir.
Sanatçının resme olan ilgisi hastalığa yakalandığında uyanır. Gün boyunca yataktan çıkamayan Süymönkul’a canı sıkılmasın diye ağabeyi bol bol kitap getirir. Kitaplardaki resimler Süymönkul’un ilgisini çeker ve resim çizmeye başlar. O zamandan başlayarak kalemini ve fırçasını bırakmaz hep resim çizer. Özellikle bahar döneminde köyünün doğasını, çiçekli çayırlarını, dağlarını resme aktarır.
Böylece onun resim yapma yeteneği iyiden iyiye ortaya çıkar. Sonuçta 1953’de, o dönemdeki adı Frunze olan Bişkek şehrindeki Güzel Sanatlar okulunun resim bölümüne girer. Beş yıl sonra okulunu başarıyla tamamlar ve 1958’de, Leningrad şehrindeki İ. E. Repin Ressamlık Akademisine kayıt yaptırır. 1964’te mezun olduktan sonra Kırgızistan’a döner ve üç yıl hocalık yapar. Fakat onun ressamlık yeteneği sinemadaki başarısının gölgesinde kalmıştır. Eğer o tanınmış oyuncu olmasaydı belki dünyaca ünlü ressam olarak anılırdı.
Onun oyunculukla ilgili ilk adımı başarısız olur. Leningrad’da eğitim alırken Leninfilm stüdyosuna davet edilir. Süymönkul büyük heyecanla stüdyoda üç gün bekler, fakat filmin yönetmeni ona sen oyuncu olamazsın çünkü yetersizsin diyerek geri gönderir. Hayal kırıklığına uğrayan Süymönkul bir daha oyunculuk ile ilgilenmek istemez.
Leningrad’dan döndükten sonra Kırgızistan’da hocalık yaparken, usta yönetmen Bolot Şamşiyev filme çekilmesini teklif eder. Hatta onu başkentteki otobüs duraklarının birinde görür ve ekrana çok yakışacağını anlar. Fakat Süymönkul reddeder. Ben resim hocasıyım der. Belki onun ilk adımı başarısız olduğu için aynı şeyi tekrar yaşamak istemiştir. Yine de öngörüsü güçlü olan yönetmen vazgeçmez bir kez denemeye ikna eder. Böylece onun ilk oyunculuk deneyimi 1967 yılında, Bolot Şamşiyev’in “Karaş-Karaş” filmindeki Baktıgul baş karakterini canlandırmakla olur.
İlk deneyiminde başarı elde eden oyuncu Sovyet Cumhuriyetleri arasında ses getirir. Bu filmde Süymönkul usta oyuncuların derecesinde rol yaratması sebebiyle 1968 yılında Taşkent şehrinde Asya ve Afrika ülkelerinin filmlerinin festivalinde en iyi erkek oyuncu olarak seçilir.
Aranan Oyuncu
Süymönkul Çokmorov, Özbek film yönetmeni Ali Hamrayev’in 1970 yılında çektiği “Özel Komiser” filminde, Bolot Şamşıyev’in 1971’de gösterime giren, “Kerametli Issık-Göl” yapıtında ve 1977 yılında Tölömüş Okayav’in “Ulan” (Yiğit) filmlerinde oynar.
Onun ikinci ses getiren rolü Özbekfilm stüdyosu yapımı, Ali Hamrayev imzalı “Yedinci Kurşun” filmindeki Maksumov karakteriyle olmuştur. Bu filmde Maksumov baskıncılar ile mücadele eder. Çekim sırasında ise suya atlamak, attan düşmek gibi sahneleri kendisi canlandırmıştır. Onun at üzerinde özgürce kalabilmesi rolü canlandırmada oldukça kolaylık sağlamıştır. Ve özellikle dövüş sahnelerinde inanılmaz dayanıklılığı ve sabrı yönetmenler tarafından takdir edilmiştir.
Tölömüş Okeev’in “Kızıl Elma” filminde Çokmorov; Demir kişisini canlandırır. Aynı yönetmenin “Kök-Cal” filminde Ahangul rolünü zor olmasına karşın başarıyla oynamıştır.
Süymönkul Çokmorov, sinema dünyasında sadece izleyicilerin değil film eleştiricileri tarafından da sevilmiştir. Usta oyuncu en iyi erkek oyuncu ödülünü Almatı’da gerçekleşen Kazakistan ve Orta Asya film festivalinde ve Tiflis, Bakü, Erivan film festivallerinde almıştır. Ayrıca Sovyetler film festivalinde dört kez birincilik ödülüne layık görülmüştür.
Ünü Dünyaya Yayıldı
Kırgız Türk’ü Süymönkul Çokmorov’a, öz yurdunda da pek çok ödül verilmiştir. Kırgız SSC’nin halk sanatçısı, SSCB’nin halk sanatçısı, Kırgız SSC’nin Ressamı ödülleri verilmiştir. Kırgız SSC’nin Toktogul Devlet Ödülünün sahibi olmuştur.
Usta oyuncunun oynadığı filmler Fransa, ABD, Nepal, Hindistan, Polonya, Japonya gibi ülkelerde seyirciyle buluşmuştur. 1974’de Kök Serek filmindeki rolü ile İsviçre’deki Lokarno şehrinde gerçekleşen uluslar arası film festivalinde birincilik ödülüne layık görülmüştür. Bunun yanı sıra Hindistan’daki ve Suriye’deki film festivallerinde baş ödülü almıştır.
Çokmorov, Japon sinemasının öncü yönetmenlerinden biri Akira Kurasava’nın “Dersu Uzala” filminde de rol almıştır. Yönetmen 1975 yılında çekilen bu filmde, Çuvaş Türk’ü Dersu Uzala kişisini Süymönkul’un oynamasını düşünür ancak yaşı genç olduğu için başrole uymadığından ona Can Bau rolünü verir.
Çokmorov, aile yaşamında şefkatli bir baba olur. Eşi Salima ile uzun seneler sonunda bir oğul ebeveyni olurlar. Oğlu dünyaya geldiğinde sevince boğulan oyuncu çok mutluydum, Baktıgul karakteri bana başarı getirmişti diyerek oğluna Baktıgul ismini verir.
Başarılarla dolu geçen ömrünün sonlarına doğru, Kırgız Türklerinin büyük sanatçısının sağlık sorunları artar. Gençliğinde başlayan, ilk film çekimi sırasında soğuk akar suya düşmesinin kalıtı olan hasarlı böbreği ona uzun yıllar sorun yaşatır. Oyuncu böbreğinden tam elli altı kez ameliyat olur. Hayatının son döneminde ise kan temizleyici cihaz ile on beş ay yaşar. Fakat usta sanatçı 1992 yılında, 26 Eylül’de 53 yaşında bu dünyadan göç eder.
Süymönkul son sözünde “Sanatımı muhafaza edin resimlerimi atmayın. Bunlar gençler için gereklidir. Benim eserlerim halkındır. Halkın olarak değerlendirilsin. Yaratanın verdiği yetenekle yarattığım eserleri genç nesillere ithaf ederek kendi işliğime bırakıyorum” demiştir.
Ressam kısa hayatın boyunca yaklaşık beş yüz resim yapmış; otuza yakın filmde rol almıştır.
Kırgız Türklerinin Vefası
Günümüzde Süymönkul Çokmorov’un büyüdüğü evi hâlâ Çon-Taş köyünde bulunmaktadır. Bir zamanlar oyuncunun yaşadığı ev köyün en büyük eviydi. Onun evine büyük şairler, aşıklar gelirdi. Özellikle kolhozdaki konularla ilgili köy toplantıları onun evinde gerçekleştirildi.
Bunun yanı sıra Süymönkul Çokmorov’un eğitim aldığı ilkokul onun ismini taşımaktadır.
Bişkek’teki Güzel sanatkar Okulunun biri de onun adındadır.
Kırgız parası 5000 Som üzerinde Çokmorov’un resmi bulunmaktadır.
Kırgız Türk’ü ünlü şair Colon Mamıtov, Kırgız yüzünü Çokmorov’un yansıttığını dile getirerek şöyle şiir yazmıştır:
Ak saçları kapkaraydı kömür gibi
Parlak yıldız saçılmadı dökülmedi
Tüm dünyanın bilincine yerleşti
Kırgız yüzü Süymönkul’un yüzü gibi.
